شهرستان تنکابُن (TONEKABON ) یکی از شهرستان‌های استان مازندران در شمال ایران است. این شهرستان از سمت غرب به شهرستان رامسر، از شمال به دریای خزر، از شمال شرقی به شهرستان عباس‌آباد، از شرق به شهرستان کلاردشت و از جنوب به الموت و رشته کوه‌های البرز متصل است.
مرکز این شهرستان شهر تنکابن است و این شهر مرکز فرمانداری ویژه تنکابن می‌باشد واز محصولات مهم آن می‌توان به انواع مرکبات، برنج و چای اشاره کرد.
این شهرستان مرکز باغ‌های کیوی و پرتقال و چای است. بزرگترین مرکز پروش و صادرکننده انواع گل‌ها و گیاهان زیبا و زینتی است. تنکابن با دارا بودن مراکز پرورش ماهی متعدد در شیرود، دوهزار و … قطب پرورش ماهی ایران است و همچنین مرکز تحقیقات ماهیان سردابی کل کشور است .
شهرستان تنکابن پنجمین شهرستان پر جمعیت مازندران و پرجمعیت‌ترین شهرستان غرب مازندران است .
براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۵ مساحت این شهرستان بالغ بر ۲۱۴۰ کیلومتر مربع است. جمعیت کل شهرستان تنکابن بر اساس آخرین سرشماری در سال نود و پنج ۱۶۶٫۱۳۲ نفر بوده است. بخش مرکزی آن با ۹۹٫۱۹۰ نفر، بخش خرم آباد با ۴۱٫۰۰۶ نفر و بخش نشتا با ۲۵٫۹۳۵ نفر، جمعیت کل شهرستان تنکابن را تشکیل می‌دهند که در این بین ۵۵٫۴۳۴ نفر ساکن شهر تنکابن می‌باشند. پس از آن شهر خرم آباد با ۱۱٫۵۴۲ نفر، شهر شیرود با ۱۱٫۳۷۷ نفر و شهر نشتارود با ۶٫۳۹۴ نفر، ساکنان شهرهای این شهرستان را تشکیل می‌دهند. بقیه اهالی در مناطق روستایی ساکن می‌باشند.
در حال حاضر بیشتر اهالی استان مازندران این شهرستان را با نام «شهسوار» می‌شناسند. در دوران پهلوی شهر جدید التأسیس شهسوار مرکز تنکابن گردید و پس از انقلاب اسلامی شهسوار دوباره به تنکابن تغییر نام داد. در دوران قاجاریه، خرم آباد مرکزیت منطقه تنکابن و مرکز محال‌ثلاثه در عصر حاکمیت خاندان خلعتبری بر این منطقه بوده است. در دوران زندیان و افشاریان در زمان الحاق تنکابن از رویان به دیلمستان با نام دیلم خاصه و قبل از الحاق این منطقه از رویان به دیلمستان به نام تَنکابن شناخته می‌شد. تنکابن در دوران صفویه به نام فیض خوانده می‌شد. پیشتر از آن نیز این منطقه تَنکا نام داشت .
از دژ تنکا تا شهرستان تنکابن
تَنکا شهری بزرگ و دژ مانند با حصار و روئی سخت و محکم در غرب طبرستان در ناحیه رویان[۱۹] بوده است. این شهر پس از کسب رونق و اشتهار، به ویژه در زمان ضعف حکومتگران علوی، مرکزیت سیاسی را که سال‌های طولانی به «رویان» اختصاص داشت را متعلق به خود کرد. حکام مختلف از دژ تنکا فرامین خود را به نواحی اطراف جاری می‌ساختند. در سال ۷۸۹ شمسی به دستور امرای گیلان به حدود «تنکا» حمله گردید، خانه‌ها را غارت کردند و قلعه را آتش زنند.[۲۰] چندی پس از نابودی قلعه تَنکا شهری پایین‌تر از خرابه های شهر قدیمی ساخته شد و به «پایین تنکا» یا تنکابن موسوم گشت. کم کم این نام به تمام سرزمین‌هایی که حکام محلی را تشکیل می‌داد، تعمیم یافت.[۲۱] تنکابن در زلزله سال ۸۸۹ آسیب فراوان دید، به طوری که بسیاری از عمارتهای آن، از جمله قصر و حمام های آن، ویران شد و آنچه باقی ماند ترمیم شدنی نبود.[۲۲] تنکابن در زمان حکومت صفویه به نام فیض و نقاط جلگه‌ای منطقه تنکابن و پایین دست رودخانه، «شهسوار» خوانده می‌شد. در زمان الحاق تنکابن از رویان به دیلمستان در حکومت افشاریان و اوایل حکومت زندیان، تنکابن با نام دیلم خاصه شناخته می‌گردید. در ادامهٔ حکومت زندیان و قاجاریان، خرم آباد[۲۳] مرکز منطقه تنکابن و مرکز محال‌ثلاث (تنکابن، کلار، کجور) در عصر حاکمیت خاندان خلعتبری بر این منطقه بوده است. در دوران پهلوی شهر جدیدالتأسیس شهسوار مرکز منطقه تنکابن گردید و پس از انقلاب اسلامی نیز نام شهسوار دوباره به تنکابن تغییر یافت.
منطقه تنکابن تا قبل از سال ۱۳۰۸ شمسی از شهرستان املش تا انتهای شهرستان نوشهر امروزی را در بر می‌گرفت. رودسر و املش در سال ۱۳۰۸ ش، چالوس و نوشهر در سال ۱۳۲۵ ش، رامسر در سال ۱۳۶۴ و عباس‌آباد در سال ۱۳۸۸ شمسی به ترتیب از منطقه تنکابن جدا شدند.
گویش مردم تنکابن
مسیرهای دسترسی و راه‌های ارتباطی:
راه تنکابن–الموت به درازای ۱۴۸ کیلومتر
راه تنکابن–رامسر به درازای ۲۵ کیلومتر
راه تنکابن–چالوس به درازای ۵۵ کیلومتر
راه تنکابن–عباس‌آباد به درازای ۲۵ کیلومتر
راه تنکابن–کلاردشت به درازای ۵۵ کیلومتر
راه تنکابن–شانه تراش به درازای ۴۳ کیلومتر
راه تنکابن–جنت رودبار به درازای ۷۰ کیلومتر
